„Дали државата има план како ќе се грижи за лицата со попреченост по смртта на нивните блиски?“ Ова е прашањето што целиот живот ги засега семејствата кои имаат членови со попреченост.
Законот за социјална заштита во Македонија предвидува заштита за „лице кое не може да обезбеди издржување преку сопствена работа, преку права кои произлегуваат од работа или осигурување, од имот, од други извори, од лица кои се должни според закон да го издржуваат или на друг начин…“
Меѓудругото, Законот предвидува дека „социјалните услуги се обезбедуваат преку користење на индивидуализиран пристап, прилагоден на карактеристиките и потребите на корисникот.“ А ги обезбедува следниве права на парична помош: гарантирана минимална помош, надоместок заради попреченост, надоместок за помош и нега од друго лице, надоместок на плата за скратено работно време, додаток за домување, траен надоместок и еднократна парична помош. Иако навидум заштитата законски звучи едноставно, реалноста во Македонија е поинаква.
Пропустите во Законот ги оставаат лицата со попреченост од 18 до 26 години во осумгодишен вакум без државна помош
На проблематиката со социјална помош работи Здружението „Романо Чачипе“ од Шуто Оризари. Тие во моментов ги таргетираат децата до 18 и возрасните лица од 18 до 26 години со попреченост односно, како што велат, лицата кои се заборавени од страна на Законот и социјалните институции во државата.
Сеад Исмаил од „Романо Чачипе“ појаснува дека Законот за социјална заштита во Македонија дозволува социјален бенефит за деца со попреченост до 18 години. Со што по 18 години децата, односно адолесцентите немаат право на оваа помош.
„Од 18 до 26 години се наоѓа еден вакум простор кадешто оваа категорија не може да исполни услови за да може да аплицира за некоја друга социјална помош. На пример, како што се мобилност или туѓа нега од трето лице, затоа што Законот за оваа категорија вели дека за ова мора да имате навршено 26 години. Што пак, остава голем проблем за оваа категорија на луѓе што од 18 години до 26 години се оставени на милост и немилост. Односно, не можат да се „закачат“ на ниту еден член од Законот каде што они би можеле да добијат некоја социјална помош или да остварат социјално право“ вели Исмаил.
Таргетирањето на децата ќе се одвива преку прашалник наменет за три возрасни категории. Од 0 до 18 години, од 18 до 26 години и над 26 години. Податоците треба да покажат колку деца може во иднина да останат без потенцијална помош, но и колку од нив во моментов се останати без истата.
Мапирањето на овие лица нема да се однесува само на децата од Шуто Оризари, туку прашалникот ќе биде поставен и до другите општини на Скопје, чија цел, како што вели Исмаил е со овие податоци да се дадат точни предлози за измени и дополнувања на одредени уредби во Законот за социјална заштита.
Зоран Биковски од граѓанското здружение „КХАМ“ Делчево, потенцира дека туѓа нега добиваат само лица со умерена и тешка ментална попреченост, а лицата со умерена и тешка физичка попреченост треба да обезбедат здравствена документација која треба да ја „убеди“ здравствената комисија да донесе позитивно решение за туѓа нега.
„Доколку се одбијат за туѓа нега, овие лица се оставени на немилост и може да добијат само поддршка од Центарот за социјална работа доколку се семејство во социјален ризик, при што има некој што го води случајот и толку. Не може да се вработат, а не добиваат средства за некој да се грижи за нив, освен најблиските. Доколку им се случи нешто на родителите нивната судбина е комплетно несигурна. Повторно, туѓата нега не е поврзана со приходот на семејството, туку со здравствената состојба“ истакнува Биковски.
Патот до државна помош „поплочен“ со куп документација
За едно семејство да добие социјална помош треба да се исполнат низа услови, да се пополнат барања, да се изоди патот до неколку институции, да се чекаат повратни информации од надлежните комисии кои одлучуваат за социјалната помош… Патот до целта не е воопшто лесен. Како што потенцира Биковски, најголем проблем е немањето термин кај специјалистите кои треба да издадат потврда за одредена здравствена состојба, за што се чека долго време.
„Нема превоз до клиниките и најтрагично е што доколку нешто недостасува во документацијата, здравствената Комисија одговара негативно, без да прецизира што недостасува“ вели Биковски.
На ова се надоврзува и млада скопјанка која неодамна за Види Вака го сподели своето семејно искуство за нејзиниот брат. Нивниот самохран родител добивал социјална помош којашто следува за дете со нетипичен развој за самохран родител.
„Меѓутоа тоа траеше кратко, веќе на 26 години ни стигна решение дека тој нема право да ја зема таа помош, иако тој е неработоспособен. Навистина не знам Законот на која основа ги дели лицата што се со попреченост, била каква попреченост, нема воопшто индивидуален пристап да се утврди кој навистина може да работи, кој не. Потоа од 26 години ни следуваше право на туѓа нега, која што ја зимавме до 2019 година. Меѓутоа бевме доведени во заблуда, затоа што се сменил Законот, со тоа што на секои шест месеци треба да се обновува документацијата и доколку не ја обновиш правото на туѓа нега се губи“ сподели скопјанката.
Според неа, Законот треба да се смени во делот за обнова на документација каде треба да се направи разлика кај кои лица состојбата е променлива, а кај кои е трајна со цел да не се ставаат „сите во ист кош“. На овој начин, би имало поиндивидуален пристап за работоспособноста, а овие лица би земале доживотна помош.
Несигурна иднина
Но паричната помош не само што не ги решава сите проблеми на овие семејства, туку и самиот Закон за социјална помош отвора нови прашања кои низ годините остануваат неодговорени.
Исмаил од „Романо Чачипе“ го посочува моментот што ако семејствата кои се одлучиле да се грижат за деца со попречености, во еден период се откажат од таа обврска.
„Државата им плаќа за тоа што тие се нафатиле да ги чуваат овие деца. Е сега од 18 до 26 години ако се откаже старателството, каде ќе одат тие деца?“
Прашањето како државата во иднина ќе се грижи за лицата со попреченост на кои им е неопходна помош и натаму останува неодговорено. Оваа грижа ја има и младата скопјанка за својот брат.
„Дали државата има план што да прави со такви лица, коишто би останале физички сами доколку ние заминеме нели пред него? Кој би го чувал него? Кој би се грижел за него? Буквално, тој е зависен од давање терапија до хигиенски потреби, до шетање, значи буквално ниту една задача не може сам да ја заврши како би имал еден нормален живот. Така што, јас навистина не знам дали има некој институционален план како би се згрижиле овие лица и да знаеме дека тоа навистина би било грижа за нив“ прашува таа.
Но за подобрување на состојбата поврзана со Законот за социјална помош клучни се промените на самиот Закон кои јасно ќе ги прецизираат одредбите за тоа како да им се помогне на сите возрасни категории лица со попреченост врз основ на нивната здравствена состојба.
