Менталното здравје видливо за семејството – стигматизирано од општеството

Пренасочувања во институции, лекарски мислења, терапии, стигма од околината... Прочитајте повеќе во новата мултимедијална приказна на Види Вака, со што сè се соочува едно семејство во кое има лице со ментална попреченост.
Автор: Бјанка Станковиќ
Камера и фотографии: Лоран Бајрами
Монтажа: Мајда Атанасовска Бошњак
Продукција: Види Вака

„Мојот брат се роди кога имав три години. При лекарска грешка при пораѓање останува со трајно оштетување на мозокот. Во тој период, зборувам за 1990 година, немашe доволно информации и доволно стручен лекарски кадар овде во државата за да може да ни кажат во која насока ќе се развива неговото здравје, само нè предупредија дека може да има доцнење со развојот.“

Вака започнува животната борба на скопјанка, чиј брат, дваесет и четири години по неговото раѓање е дијагностициран со органско психотично растројство. За да го заштити своето семејство од дополнителна стигматизација, не сакаше да го открие идентитетот, но во изјава за Види Вака ја опиша борбата со лавиринтите на здравствениот систем, лекарските мислења, потрагата по соодветна терапија, но и недостаток на разбирање од околината за состојбата со која се соочуваат.

Во основно училиште, како постара сестра, успеала да го заштити од суровиот свет, но предизвиците се засилуваат во средно училиште, кога вербалното и физичкото насилство земаат замав.

„Ние отпосле дознавме откако го отпишавме од училиште, тој кажа дека претходно му било страв да ни каже што сè преживувал таму. Не бил единствено лице со попреченост, така да, не само тој, туку и едно или две што беа во тоа училиште исто трпеле насилство. Еве, поминати се многу години оттогаш, тој сè уште има трауми и сè уште морам да го смирувам кога добива напад, кога ќе му текне што се случувало. Значи тој детално ги памти сите работи, од вербални до физички напади, кражба“, вели девојката.

Поради траумите кои ги преживеал и влошување на неговата психичка состојба, го отпишуваат од училиштето, a во меѓувреме наидуваат на други притисоци од околината.

„Дури и некои наши роднини на коишто сметавме дека ќе добиеме поддршка меѓутоа имаше коментари како: „Детето е размазено, многу му дозволувате“, пробуваме да им објасниме дека тоа е болест, и не можеме ние ништо да промениме, дека тој има напади, тој знае да се затвори во соба, тој знае и да се самоповреди, знае да искрши нешто, тоа е секојдневнието низ кое ние секој ден го проаѓавме“, објаснува девојката.

Психијатарот, д-р Васка Дамјановска Митова посочува дека во вакви случаи, не се стигматизира само една личност, туку најчесто се стигматизира и целото семејство од коешто потекнува таа личност.

„Многу е важна таа дестигматизација за којашто би требало да разговараме, и едукација на народот за да се сфати дека некое психичко растројство би требало скоро еднакво да се третира, различен е третманот, но еднаков треба да биде пристапот и погледот кон тоа како впрочем другите хронични болести. Зошто би било поразлично од еден дијабет? Ништо поразлично не е. И едното е хронична состојба, односно, хронична болест и другото може да биде хронична болест и затоа пристапот би требало да биде ист“ вели д-р Митова.

За разбивањето на стравот и стигмата, таа потенцира дека важна е едукацијата дека постојат состојби коишто се во домен на менталното здравје и дека се присустни во околината, а за тоа може да придонесат и медиумите, кои не смеат да ги зацврстуваат веќепостоечките стереотипи.  

Бирократско измачување до институционална поддршка

Во текот на животот, семејството добива социјална помош коjaшто следува за дете со нетипичен развој за самохран родител, а по навршување на 26 години, лицето го остварува и правото на туѓа нега. Имајќи ја предвид хроничната состојба на лицето, семејството смета дека Законот треба да претрпи промени во делот за обнова на документацијата, за овие лица да не мора повторно на секои шест месеци да одат во институциите како би ја потврдиле својата состојба.

„Тоа повлекува и парични средства затоа што прво треба матичниот да даде мислење коешто се плаќа, потоа треба да одиш по шалтери, да се губи време, да се пријавува повторно, се чека ред и најголем проблем кога почна пандемијата со ковид-19 беше тоа што година и пол немаше воопшто слободен термин за Комисиски преглед без којшто не може да се додели тоа право за заштита за туѓа нега“ додава девојката.

Од Министерството за труд и социјална политика (МТСП) во изјава за Види Вака велат дека наод, оцена и мислење за потребата од помош и нега носи Стручната лекарска комисија, која врз основа на приложената медицинска документација ја цени здравствената состојба и носи наод со кој ја утврдува потребата од надоместокот за помош и нега од друго лице.

„Министерството за труд и социјална политика ќе ја разгледа можноста за измени во подзаконските акти, односно да ја процени потребата од ревизија на Листата на трајни и привремени промени на здравствената состојба, која е составен дел на Правилникот за начинот на остварување на правото на паричен надоместок за помош и нега од друго лице“ изјавија од МТСП.

„Што после нас?“ – прашува семејството

Помошта од институциите, но и стравот од стигматизација и (не)прифаќање од општеството е она што најмногу го загрижува ова семејство за иднината на својот близок.

„Нас како семејство најмногу не плаши – што после нас? Дали државата има план што да прави со такви лица, коишто би останале хипотетички сами доколку ние заминеме нели пред него? Кој би го чувал? Кој би се грижел за него? Тој е зависен од давање терапија до хигиенски потреби, до шетање, значи буквално ниту една задача не може сам да ја заврши како би имал еден нормален живот“ појаснува девојката.

Токму поради овие причини, институциите мора да ги прилагодуваат мерките преку индивидуален пристап, со цел да ги заштитат овие групи граѓани. Од друга страна, неопходно е и зајакнување на образовниот процес бидејќи едукацијата е најсилната алатка за предрасудите, а медиумите се каналот коишто ќе можат да допрат до пошироката публика.

Facebook
Twitter
LinkedIn